İnsanoğlu hayatta kalabilmek için belirli davranışlara yönelir ve tercihler yapar. Günümüz dünyasında insan hayatta kalabilmek için hem fiziksel hem de psikolojik bir çaba göstermektedir. Fiziksel ihtiyaçlarını karşılayarak hayatta kalma çabasını sürdürürken psikolojik ihtiyaçlarını karşılayabilmek için de çeşitli yollara başvurur. Bu hayat mücadelesinde insan karşılayamadığı ihtiyaçları yüzünden kaygı durumuna girer ve kaygıyı halden kurtulabilmek için çabalamaya devam eder (Bacanlı, 2004). Kaygı; kişinin yetersiz kaldığını ya da kalacağını, başarısız olduğunu ya da olacağını düşündüğü durumlarda yaşadığı stres, üzüntü ve endişe halidir. İnsan kaygı halinden kurtulmak için farkında olmadan kendine savunma yöntemleri oluşturmuştur (Şenşekerci,2008). Kişi kendini kaygıya karşı savunduğunu ve ondan kurtulduğunu hissetse de savunma mekanizmaları kişi için sadece bir aldatma ve geçiştirme olmaktadır. Kişi savunma mekanizmaları ile birlikte algı yönünü değiştirerek içsel rahatlatma yaşar. Kişi savunma mekanizmalarını bilinçdışında, farkında olmadan kullanır. Savunma mekanizmaları çeşitleri şu şekildedir; – Bastırma – Yadsıma – İnkar – Mizah (Şakaya Vurma) – Mantığa Bürüme – Yansıtma – Yerine koyma, yön değiştirme – Yüceltme – Hayal Kurma – Karşıt Tepki Gösterme – Kaçma – Kendine Yöneltme Bu yazıda sizlere savunma mekanizmalarından ‘’Karşıt Tepki Gösterme’ savunmasından bahsedeceğim.
Karşıt Tepki Gösterme; birey yaşadığı durum veya olay karşısında kendisinden vermesini beklediği ya da kendisinden vermesi beklenen tepkiden tam zıt tepki verir. Kişi gerçek hislerini ve düşüncelerini söylemekten kaçınır. Kendi düşünce ve duygularının tam tersini ifade eder. Toplumdan dışlanma korkusu ve toplum tarafından hoş karşılanmama korkusu kişiyi bu savunma mekanizmasına itebilmektedir (Budak, 2009). Karşıt tepki gösterme durumunda sizin için asıl olan düşünceden uzaklaşırsınız, karşınızdaki kişinin çevrenizin ya da toplumun sizi görmesini isteyeceğinizi düşünceye yakınlaşırsınız. Kişi davranışlarını ve düşünce yapısını karşıt tepki geliştirme durumuna odaklar. Bu savunma mekanizması ile birlikte kaygılı halinden kurtulma durumuna girer. Kişi her olayda bu şekilde bir düşünce yapısı geliştirerek iç dünyasında ve kimsenin görmediği alanlarda başka ve toplum içinde başka davranır. Karşıt tepki gösterme davranışına örnek verecek olursak; eşcinsel bir kişinin gerçek duygularını ve düşüncelerini gizleyerek eşcinselleri sevmediğini ve savunmadığını söylemesi olabilir. Toplum içinde cinsel yönelimi dışında düşünceleri savunur fakat bu durum kişi için anlık bir kaçıştır. Uzun sürede karşıt tepki geliştirme davranışı kişiye zarar verebilmektedir. Örneğin; geçmiş yaşantısında geçim sıkıntısı çekmiş, maddi durumu iyi olmayan kişi şimdiki hayatında maddi durumu iyi olsa da geçmiş yaşantısını saklamak ve hatırlamamak için yardıma muhtaç insanlardan uzak kalarak, maddi sıkıntı çeken kişilere yardım etmeyerek savunma mekanizmasını kullanabilir. Eski yaşamını toplumdan saklayarak toplumun onu kabul edeceği şekilde davranışlar geliştirir ve düşünceleri savunur. Bu davranış onu kaygı durumuna iten halden karşıt tepki geliştirerek savunma biçimidir. Karşıt tepki geliştirme savunma mekanizmasına en çok günümüz dizi ve filmlerinde rastlayabiliriz. İki aşık birbirini sevdiğini kabullenemez ve bu durumdan kaçarken sürekli birbirlerinden nefret ettiklerini ve sevmediklerini dile getirirler. Gerçek duyguları yerine karşıt düşüncelerini temsil ederler ve daha sonra iki kişide birbirlerine aşık olduklarını itiraf ederler, gerçek düşüncelerini açığa çıkarırlar. Toplumun kabul etmeyeceği ya da karşısındaki insanın onay vermeyeceği davranıştan kaçınmış olurlar. Sevdiği kişiye ‘nefret ediyorum’ toplumun onay gösterdiği ilişki içinde sevmediği bir kişiye ‘seviyorum’ diyebilirler. Bu durum onların içinde yaşamış olduğu topluma aykırı davranışı durumuna bir çözüm getirmektedir. Karşıt tepki geliştirme mekanizması devreye girmektedir.
Savunma mekanizmaları bizi kaygıdan kurtarmak için devreye girer. İnsan kaygıda ve çelişkide kalmaktan kaçınır. Bu kaçınma davranışlarından biri de kişiyi karşıt tepki geliştirmeye iter. İnsanın kendini topluma karşı savunuşu kendine karşı savunuşu karşıt tepki oluşturma ile birlikte gerçekleşir. Karşıt tepki oluşturma savunuşunu daha iyi şekilde açıklamak gerekirse; evinize gelen misafirin küçük çocuğu en sevdiğiniz vazoyu kırdı. Kırılmış vazoyu gördüğünüzde hayal kırıklığına uğradınız ve çok kızdınız. Bunu kimin yapmak istediğini öğrenmek istiyorsunuz ve bunu yapan kişinin misafirin küçük çocuğu olduğunu görüyorsunuz. Eğer ona kızarsanız misafirler tarafından, çevreniz tarafından çok da hoş karşılanmayacaksınız. Kızma isteği ve topluma karşı gösterilen profil arasında yaşanılan çelişki sonucunda ‘karşıt tepki oluşturma’ davranışı ile birlikte çocuğa kızmak yerine onun başını okşarsınız, sevme davranışı gösterirsiniz. Savunma mekanizmalarından karşıt tepki oluşturmayı kullanarak muhtemelen iç sesinize şunları söyletiyorsunuz ‘Onu çok seviyorum o yüzden o vazoyu kırması çok önemli değil. O vazodan benim için daha değerli’ bu düşünceler gerçeği yansıtmasa da hem kendinizi hem de çevrenizi ikna etmek için yeterli olacaktır. Kaygınız azalacak ve yaptığınızdan hoşnut olacaksınız. Eğer çocuğa sevme davranışı yerine kızma davranışı gösterseydiniz neler olacaktı? Muhtemelen misafirler tarafından hoş karşılanmayacaktınız, çocuğun annesi size pek yakın davranmayacaktı artık. Herkesin sizin hakkınızda ‘bir vazo için çocuğa kızdı’ düşüncesi oluşacağını biliyordunuz. Böylesi kaygılı ve sıkıntılı bir duruma girmeyi tercih etmeyeceğinizden kendinize bir savunma seçtiniz. Bu savunma ‘karşıt tepki oluşturma’ oldu. Doğal tepkinizin oluşturacağı kaygıdan kaçınıp doğal tepkinize tam karşıt bir tepki oluşturmuş oldunuz. Böylece savunma mekanizmanız güzel işlemiş oldu. Karşıt tepki geliştirme bastıramadığımız düşüncelere, dürtülere karşı oluşur. Obsesif Kompülsif Bozukluk taşıyan kişiler bunu toplumdan saklayarak obsesif kompülsif bozukluğa sahip kişileri sevmediğini, bu durumun saçma olduğunu söyleyebilir ve bu düşünceyi savunur. Rahatlamaya ancak bu şekilde kavuşur. Karşıt tepki geliştirme davranışının asıl nedenlerinde topluma karşı gösterdiğimiz profilin bizim için önemi yer almaktadır. Topluma, çevreye karşı oluşturduğumuz duruşun bozulmasından korkarız. Toplumdan kötü tepki almaktan çekindiğimiz için bu savunma mekanizmasına başvurmaktayız. Kendimiz ile çelişiyor olsak bile toplumdan hoşnut olmayan tepkiler almamak için olduğumuzdan farklı düşünceleri savunuruz. Olduğumuzdan farklı davranmayı seçeriz fakat toplumdan uzakta, saklı kısımlarda asıl düşüncelerimiz ve davranışlarımızı açığa çıkartırız. Böylesi bir yaşam sürmek kişiye bir süre sonra sıkıntılar doğurabilir. Kaygısını anlık azaltırken uzun vadede kendini daha büyük bir kaygı durumuna sokabilir. Kişi yaşamına baktığında büyük bir çelişki ve iki farklı insanla karşılaşabilir. Karşıt tepki gösterme en sık rastlanabilecek savunma mekanizmalarındandır. Hırsız bir kişinin ‘hırsızlık suçtur, affedilemez’ demesi kadar da ironiktir.
Güncel Psikoloji
